Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2020

II. BILANS STRATEGICZNY REGIONU

W oparciu o opis sytuacji społeczno-gospodarczej oraz analizę programów i strategii opracowanych po uchwaleniu obowiązującej Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2015 zidentyfikowano nowe czynniki i uwarunkowania rozwoju regionu. Następnie przeprowadzono analizę SWOT z uwzględnieniem przekrojów pól strategicznych określonych w dokumencie Podstawy Wsparcia Wspólnoty.

Gospodarka, innowacyjność i inne ramowe uwarunkowania
Mocne strony	Słabe strony
Wysoki PKB na 1 osobę w porównaniu do Polski Duży regionalny rynek konsumencki (4,7 mln ludzi) Zdywersyfikowana działalność gospodarcza - zróżnicowana struktura branżowa i własnościowaŘ Duża koncentracja obszarów działalności gospodarczej i przemysłowej Duża liczba MSP w strukturze gospodarki Duża koncentracja inwestycji zagranicznychŘ Wysoki udział firm wprowadzających nowe rozwiązania w zakresie produktu, metody produkcji lub organizacji Rosnący potencjał instytucji wsparcia biznesu oraz ich wpływ na rozwój gospodarczy Duży potencjał intelektualny sektora B+R Rozwijająca się współpraca jednostek sektora B+R, także z ośrodkami w kraju i za granicą Rozbudowana współpraca międzyregionalna i międzynarodowa (liczne porozumienia, udział w pracach organizacji międzynarodowych, uczestnictwo w projektach współfinansowanych ze środków UE)	Niski procentowy wzrost PKB - poniżej 5% w skali roku Zbyt wolne procesy restrukturyzacyjne i prywatyzacyjne Duży udział mikroprzedsiębiorstw generujących stosunkowo niską wartość dodaną w ogólnej liczbie przedsiębiorstw Niska przeżywalność przedsiębiorstw sektora MSP Niski udział eksportu w ogólnej sprzedaży firm Niski poziom wdrożeń rozwiązań innowacyjnych w MSP Silne powiązanie sektora MSP z restrukturyzowanymi gałęziami przemysłu Struktura świadczonych przez instytucje wsparcia biznesu usług doradczych i finansowych niedostosowana do potrzeb MSP Oferta instytucji B+R skierowana głównie do dużego przemysłu w tradycyjnych branżach gospodarki Niskie zasoby innowacyjne (patenty, publikacje, licencje) sektora B+R oraz brak zdolności komercjalizacji własnych osiągnięć
Szanse	Zagrożenia
Ożywienie gospodarki europejskiej i światowej Istnienie rządowych programów restrukturyzacji i prywatyzacji tradycyjnych sektorów gospodarczych Udział firm i sektora B+R w europejskich i światowych programach badawczo-rozwojowych Dostosowanie instrumentów finansowych rządu wspierających innowacje do wymogów firm oraz możliwości sektora B+R Dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji rozwojowych dla podmiotów gospodarczych	Zahamowanie decentralizacji finansów publicznych Wysoki poziom fiskalizmu i skomplikowany system podatkowy Niestabilny system prawny Ograniczona skuteczność i opóźniające się efekty rządowych programów restrukturyzacji sektorów gospodarczych Niekorzystny wizerunek województwa śląskiego w kraju i za granicą jako obszaru zagrożenia ekologicznego i nieatrakcyjnego kulturowo Wysoka pozycja konkurencyjna metropolii Warszawy, Krakowa, Gdańska, Poznania i Wrocławia Niestabilność decyzji politycznych
Zasoby ludzkie, równość szans i zagadnienia społeczne
Mocne strony	Słabe strony
Duży potencjał demograficzny cechujący się wysoką kulturą i etosem pracy Różnorodność kulturowa regionu, duże poczucie tożsamości społeczności lokalnych i tolerancja odmienności kulturowych Duży potencjał środowisk twórczych Duża koncentracja wysoko wykwalifikowanej kadry naukowo-technicznej (technicznej, ekonomicznej i medycznej) Wzrost poziomu wykształcenia mieszkańców Rosnąca aktywność społeczna środowisk lokalnych oraz organizacji pozarządowychŘ Koncentracja specjalistycznych placówek służby zdrowia (klinik i szpitali specjalistycznych) Liczne ośrodki edukacyjne, naukowe i badawcze Bogata infrastruktura związana z kulturą	Niekorzystne tendencje demograficzne (ujemny przyrost naturalny, ujemne saldo migracji, rosnący wskaźnik starzenia się społeczeństwa) Niski wskaźnik zatrudnienia Duża liczba osób bezrobotnych, w tym: osób pozostających długotrwale bez pracy, osób młodych oraz kobiet Duży udział osób pozostających bez prawa do zasiłku w ogólnej liczbie bezrobotnych Wysoka gęstość zaludnienia na obszarach miejskich powodująca kumulację problemów społecznych Niedostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy na skutek braku analiz rynku pracy Niedoinwestowana infrastruktura edukacyjna Niechęć do reorientacji zawodowej i podnoszenia kwalifikacji zawodowych (kształcenie ustawiczne) Wysoki wskaźnik osób z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym Ubożenie ludności regionu, marginalizacja grup społeczno-zawodowych, poszerzanie się zjawisk przestępczości i patologii społecznych Wysoki wskaźnik zachorowalności i umieralności społeczeństwa Niedoinwestowanie i zły stan infrastruktury społecznej
Szanse	Zagrożenia
Dostępność funduszy unijnych przeznaczonych na rozwój zasobów ludzkich Wzrost dostępności do usług edukacyjnych poprzez wykorzystanie technologii informacyjno-edukacyjnych	Wysoka pozycja konkurencyjna ośrodków naukowych i kulturalnych poza regionem Brak rozwiązań systemowych w zakresie ochrony zdrowia
Infrastruktura, aspekty przestrzenne, środowisko
Mocne strony	Słabe strony
Korzystne usytuowanie geograficzne województwa w strefie nadgranicznej wzdłuż międzynarodowych szlaków komunikacyjnych i transportowych Gęsta sieć infrastruktury transportowej (kolejowej, drogowej i wodnej) Międzynarodowy Port Lotniczy "Katowice" w Pyrzowicach Atrakcyjne warunki krajobrazowo-przyrodnicze oraz bogate i zróżnicowane dziedzictwo kulturowe sprzyjające rozwojowi różnych form turystyki i wypoczynku Policentryczność i wielofunkcyjność sieci osadniczej regionu, złożonej z aglomeracji miejskich oraz licznej grupy miast dużych i średnich Gęsta sieć infrastruktury komunalnej Duży stopień lesistości terenu oraz powierzchni obszarów zielonych na terenach miejskich	Zły stan techniczny i niedoinwestowanie infrastruktury komunikacyjnej, telekomunikacyjnej i środowiskowej Niedrożność systemu transportowego i niespójność układu komunikacyjnego Niewystarczający wzrost liczby nowych mieszkań oraz niski standard zasobów mieszkaniowych Degradacja starych dzielnic przemysłowych i centrów miast wymagających rewitalizacji Niski procent zrekultywowanych terenów poprzemysłowych Wysoki poziom niskiej emisji, miejscowe i okresowe wysokie stężenie pyłów i zanieczyszczeń gazowych, wysoki poziom hałasu Nagromadzenie znacznych ilości odpadów przemysłowych i odpadów niebezpiecznych oraz znikomy stopień ich wykorzystania Nadmierne zanieczyszczenie wód Degradacja naturalnej rzeźby terenu spowodowana działalnością gospodarczą Nadmierne zanieczyszczenie wód powierzchniowych i wysoki stopień antropopresji
Szanse	Zagrożenia
Włączenie regionu w budowane transeuropejskie systemy transportowe i telekomunikacyjne Bezpośrednie połączenie szerokotorową linią kolejową z Dalekim Wschodem oraz połączenie województwa poprzez Kanał Gliwicki i Odrę z systemem śródlądowych dróg wodnych Europy Zintensyfikowanie współpracy sektora B+R z przemysłem w obszarze ochrony środowiska oraz skuteczna komercjalizacja technologii środowiskowej	Wzrost natężenia ruchu pojazdów przy braku wydajnego systemu komunikacji międzyregionalnej i związane z tym zanieczyszczenie środowiska i hałas Brak systemowych rozwiązań w zakresie rewitalizacji zdegradowanych terenów miejskich, poprzemysłowych i powojskowych Transgraniczne zanieczyszczenia wód i powietrza
Rozwój obszarów wiejskich, rolnictwo
Mocne strony	Słabe strony
Duże zwarte obszary ekosystemów leśnych i rolniczych Powierzchnie użytków rolnych stanowią połowę obszaru województwa, z czego 90% znajduje się w gospodarstwach indywidualnych Występowanie obszarów o bardzo korzystnych warunkach do rozwoju rolnictwa specjalistycznego Wzrost we wszystkich podstawowych kierunkach produkcji rolnej Rosnący udział przemysłu spożywczego w produkcji sprzedanej województwa Niski poziom chemizacji produkcji rolnej Korzystne warunki rozwoju dla rolnictwa ekologicznego Wysokie walory turystyczne i przyrodnicze krajobrazu rolniczego, wzrastający potencjał turystyczny	Niedoinwestowanie terenów wiejskich w zakresie infrastruktury technicznej, społecznej i ochrony środowiska Niska dostępność komunikacyjna terenów wiejskich Rozdrobnienie struktury obszarowej gospodarstw rolnych Stałe zmniejszanie się powierzchni użytków rolnych Niski stopień wyposażenia rolnictwa w nowoczesne środki techniczne Niski poziom usług wsparcia rolnictwa Brak właściwie funkcjonujących organizacji rynkowych (hurtownie, giełdy towarowe) Niska liczba gospodarstw towarowychŘ Niski stopień specjalizacji gospodarstw Niska rentowność gospodarstw Brak kapitału własnego gospodarstw rolnych Niska aktywność grup oraz organizacji producenckich i rynkowych Ukryte bezrobocie na terenach wiejskich, niska absorpcja na rynku pracy Niski poziom wykształcenia ludności rolniczej i wiejskiej Odpływ młodzieży z terenów wiejskich
Szanse	Zagrożenia
Korzystna koniunktura gospodarcza, umożliwiająca wykorzystanie obszarów rolnych jako obszarów upraw roślin energetycznych Wysoka atrakcyjność zarówno pod względem jakości, jak i ceny produktów rolnych z Polski na rynkach światowych Wspólna Polityka Rolna UE kładąca nacisk na rozwój obszarów wiejskich i restrukturyzację sektora rolno-spożywczego Istnienie instrumentów do dywersyfikacji gospodarstw rolnych w kierunkach działalności pozarolniczej	Konkurencja ze strony Jednolitego Rynku Europejskiego ograniczająca udział polskiej produkcji rolnej w rynku krajowym i UE Nadmierna intensyfikacja rolnictwa prowadząca do problemów środowiskowych Niewystarczające działania restrukturyzacyjne w sektorze rolnictwa wobec silnej konkurencji z zewnątrz Centralizacja polityki rolnej przy ograniczeniu roli samorządu regionalnego

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

W oparciu o przeprowadzoną analizę SWOT zidentyfikowano kluczowe zagadnienia, które wskazują na główne problemy rozwojowe województwa śląskiego. Stały się one podstawą określenia priorytetów oraz sformułowania celów rozwoju regionu. Zagadnienia zostały zaprezentowane z uwzględnieniem podziału na pola strategiczne. Fakt, iż tematyka: Rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwo ma charakter horyzontalny, spowodował ujęcie zidentyfikowanych w nim kluczowych zagadnień w ramach pozostałych trzech pól strategicznych.

Wśród zidentyfikowanych kluczowych zagadnień w polu Gospodarka, innowacyjność i inne ramowe uwarunkowania najistotniejsze to:

Utrzymująca się znacząca pozycja tradycyjnych sektorów gospodarki, cechujących się - mimo intensyfikacji modernizacji technologicznej - niską rentownością.
Dystans konkurencyjny aglomeracji górnośląskiej do największych polskich metropolii, spowodowany m.in. słabymi powiązaniami instytucjonalnymi i niskim poziomem współpracy miast.
Niski poziom kapitału społecznego ze względu na słabe więzi społeczne, niski poziom zaufania społecznego i brak umiejętności współpracy, skutkujące m.in. małą skutecznością promocji atutów i mocnych stron oraz osiągnięć i ofert województwa w skali krajowej i europejskiej.
Utrzymująca się niska ranga innowacji technicznych, społecznych i organizacyjnych w systemie wartości przedsiębiorców i menedżerów oraz ograniczony dostęp przedsiębiorstw do zewnętrznych źródeł finansowania innowacji.
Dekapitalizacja infrastruktury, luka pokoleniowa w sektorze B+R i słabo rozwinięte instytucje wsparcia innowacji oraz niski stopień wykorzystania sieci międzynarodowych do transferu technologii.
Niska intensywność transferu wiedzy i rozwiązań z ośrodków naukowo-badawczych oraz niewystarczające powiązanie nauki z gospodarką regionu, a także niewielka skłonność ośrodków naukowych do tworzenia sieci współpracy.
Ograniczenie działalności dużej części sektora MSP do rynku regionalnego, słabe bezpośrednie związki MSP z sektorem B+R.
Mała obecność międzynarodowych instytucji finansowych wspierających rozwój MSP.
Niewystarczające zaawansowanie procesów modernizacji i restrukturyzacji obszarów wiejskich.
Niewystarczająca organizacja współpracy w zakresie produkcji, przetwórstwa i zbytu produktów rolnych.

Wśród zidentyfikowanych kluczowych zagadnień w polu Infrastruktura, aspekty przestrzenne, środowisko najistotniejsze to:

Zły stan i niewydolność infrastruktury transportowej oraz słabe zintegrowanie poszczególnych elementów sieci, w szczególności drogowej, kolejowej i lotniczej.
Słabe zintegrowanie publicznego transportu pasażerskiego.
Brak koordynacji działań w zakresie modernizacji i rozbudowy komunalnej infrastruktury wodno-ściekowej oraz nieracjonalne wykorzystanie istniejących zasobów.
Niewystarczająca gęstość i niski standard energetycznej sieci przesyłowej, powodujący duże obciążenie środowiska.
Nieracjonalne systemy ciepłownicze, cechujące się przestarzałymi obiektami i dużym rozdrobnieniem, generujące wysokie koszty ekonomiczne i środowiskowe w postaci zanieczyszczeń powietrza.
Brak powszechnego dostępu do infrastruktury teleinformatycznej.
Brak systemowych rozwiązań w zakresie gospodarki odpadami w skali całego kraju.
Nieefektywny ekologicznie system transportowy, generujący hałas o nadmiernym natężeniu, emitujący nadmierne ilości spalin, zanieczyszczający glebę, prowadzący do fragmentacji przestrzeni, w tym korytarzy ekologicznych.
Duża powierzchnia terenów zdegradowanych oraz przypadkowość i doraźność działań prowadzonych w zakresie ich zagospodarowania.
Przestarzała i zdegradowana struktura urbanistyczna wielu dzielnic oraz słaba intensywność programów rewitalizacji społecznej terenów miejskich i poprzemysłowych.
Niewystarczająca koordynacja regionalnego systemu obszarów chronionych oraz działań na rzecz ochrony zasobów przyrodniczych.
Słaba współpraca miast w zakresie realizacji wspólnych projektów, co opóźnia m.in. wykreowanie obszarów metropolitalnych.
Niekorzystny, stereotypowy wizerunek województwa.
Słaby rozwój funkcji pozarolniczych na obszarach wiejskich.

Wśród zidentyfikowanych kluczowych zagadnień w polu Zasoby ludzkie, równość szans i zagadnienia społeczne najistotniejsze to:

Bariery finansowe w dostępie do edukacji, nauki i kultury.
Występująca w niektórych środowiskach mała świadomość wagi edukacji dla rozwoju indywidualnego; brak motywacji do poprawy kwalifikacji ze względu na brak perspektyw pracy.
Braki w wyposażeniu technicznym placówek edukacyjnych.
Uboga oferta kształcenia ustawicznego na różnych poziomach wykształcenia oraz niska skłonność części mieszkańców województwa do reorientacji zawodowej i podwyższania kwalifikacji.
Słabe rozpoznanie popytu na kwalifikacje na rynku pracy i brak ciągłości od edukacji do zdobycia pracy.
Niewystarczający poziom partnerstwa trójsektorowego oraz współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi.
Bariery finansowe instytucji kultury i mieszkańców korzystających z usług kulturalnych.
Bariery postaw, mentalności środowisk twórczych oraz niski poziom przedsiębiorczości środowisk twórczych.
Dezorganizacja funkcjonowania służby zdrowia, wprowadzona przez reformę służby zdrowia.
Braki w profilaktyce i kształtowaniu postaw prozdrowotnych.
Intensyfikacja zjawisk wykluczenia społecznego.
Migracja zarobkowa mieszkańców o najsilniejszym potencjale rozwojowym.
Brak spójnej polityki zapewniania bezpieczeństwa publicznego, wiążącej wszystkie aspekty rozwoju społecznego i ekonomicznego.
Bariery mentalne mieszkańców wsi w zakresie korzystania z zewnętrznego wsparcia.
Niewystarczająca wiedza rolników w zakresie ekonomiki produkcji rolnej, funkcjonowania rynków unijnych, wsparcia unijnego.


Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego ul. Ligonia 46, 40-037 Katowice