8. ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU

8.1. Wprowadzenie

W rozdziale 7 niniejszego dokumentu przedstawiono harmonogram wdrożenia "Programu ....". Harmonogram ujmuje dwa przedziały czasowe: perspektywę długoterminową do 2015 roku i krótkoterminową na lata 2001 - 2004.
Kalkulacja kosztów przedstawiona w par. 8.3. dotyczy wykonania zadań, które będą realizowane w latach 2001 - 2004 ponieważ szacunek kosztów w okresach dłuższych jest obarczony tak dużym błędem, iż staje się mało przydatnym. W okresie tym przewiduje się działania z zakresu:
- zarządzania środowiskiem zgodnie z celami i strategią Programu Ochrony Środowiska województwa śląskiego; koordynacja (zarządzanie, monitoring środowiska, monitoring wdrażania programu, doskonalenie przepływu informacji, edukacja ekologiczna),
- inwestowania w techniczną infrastrukturę ochrony środowiska (zgodnie z głównymi działaniami zdefiniowanymi w tabelach zawartych w rozdziale 6.).

8.2. Założenia szacunku kosztów realizacji Programu

Zestawienie kosztów realizacji działań w latach 2001 - 2004 (tabela 8.1.) opracowano w oparciu o analizę:
- nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska w województwie śląskim w latach ubiegłych (ogółem i wg kierunków inwestowania),
- inwestycji zgłoszonych przez gminy i podmioty gospodarcze do dofinansowania z Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
- zadań zgłoszonych przez gminy i podmioty gospodarcze do dofinansowania z zagranicznych środków pomocowych, w tym funduszy przedakcesyjnych,
- nakładów inwestycyjnych na dostosowanie polskiej gospodarki do wymogów UE w dziedzinie podstawowych komponentów środowiska (II Polityka Ekologiczna Państwa, projekt Narodowej Strategii Ochrony Środowiska na lata 2000-2006),
- kosztów realizacji Wieloletniego Programu Ochrony i Kształtowania Środowiska w województwie katowickim na lata 1996 - 2005 oraz kierunków działań do roku 2020.
Oszacowanie kosztów realizacji programu nastąpiło przy założeniu, że w latach 2001 - 2004 w dziedzinie ochrony środowiska realizowane będą:
a) Przedsięwzięcia rozpoczęte, których realizacja powinna być zakończona
b) Zadania określone przez Wojewodę Śląskiego jako niezbędne do zrealizowania w okresie przedakcesyjnym

W dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej są to:
- przedsięwzięcia w zlewniach zbiorników wód powierzchniowych, z których woda jest ujmowana dla pokrycia potrzeb ludności (w tym przede wszystkim projekty: Ochrona Wód Jeziora Żywieckiego, Ochrona Jeziora Goczałkowickiego),
- uporządkowanie i dostosowanie do wymogów UE systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców (Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Bytom Katowice, Ruda Śląska, Zabrze, Rybnik, Sosnowiec, Tychy, Chorzów + Świętochłowice) oraz w Jaworznie, Piekarach Śl., Wodzisławiu,
- systemy odprowadzania i oczyszczania ścieków w obszarach alimentacji użytkowych zbiorników wód podziemnych, z których woda ujmowana jest na potrzeby ludności (w tzw. gminach jurajskich: Częstochowa, Blachownia k. Częstochowy, Janów, Kłobuck, Miedźno, Mykanów, Mstów, Olsztyn, Przyrów, Rędziny, Szczekociny, Włodowice).

W zakresie ochrony powietrza:
- zadania dotyczące zmniejszenia stężeń zanieczyszczeń w powietrzu w obszarze konurbacji górnośląskiej oraz w miastach: Częstochowa, Bielsko- Biała.

W zakresie gospodarki odpadami komunalnymi:
- wdrożenie przedsięwzięć określonych w opracowanych i będących w opracowaniu programach, w tym cząstkowych w tej dziedzinie,

W zakresie gospodarki odpadami przemysłowymi:
- konieczność likwidacji tzw. "bomb ekologicznych", głównie składowiska odpadów: Z. Ch. Tarnowskie Góry, Kaletańskich Zakładach Papierniczych, Z. Ch. Rudniki, k. Częstochowy, Z. Ch. Organika Azot w Jaworznie, przeterminowane środki ochrony, zapożarowana hałda KWK "Bolesław Śmiały", a także składowiska po produkcji metali nieżelaznych.
c) Przedsięwzięcia związane z ograniczeniem uciążliwości zakładów, znajdujących się na listach "krajowej" i "wojewódzkiej".
d) Przedsięwzięcia określone w ramach prac Komitetu Sterującego oraz przez instytucje działające w dziedzinie ochrony środowiska (ograniczenie uciążliwości komunikacji publicznej, ochrona przyrody i lasów, ochrona kopalin oraz przeciwdziałanie poważnym awariom i likwidacji ich skutków).
e) Zadania określone programami małej retencji dla byłych województw: bielskiego, częstochowskiego i katowickiego.
f) Przedsięwzięcia określone przez Wojewódzki Komitet Przeciwpowodziowy oraz administratorów cieków (Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej w Gliwicach i Krakowie, Śląski Wojewódzki Zarząd Wodnych Melioracji w Katowicach).
g) Ustalenia Programu Odra - 2006.

Dla wymienionych przedsięwzięć opracowano programy/projekty w różnym czasie.
Koszty realizacji programu ochrony środowiska w latach 2001 - 2004 przyjęto w cenach roku 2000. Przeliczenia dla oszacowania wymaganych środków na realizację przedsięwzięć dokonano z uwzględnieniem wskaźników inflacji, dokonując jednocześnie aktualizacji zakresu zadania w przypadkach, gdy dostępne były informacje o weryfikacji zakresu projektu.

8.3. Szacunkowe koszty realizacji Programu w latach 2001 - 2004

Zaangażowania największych środków będzie wymagała realizacja inwestycji. W przyjętym krótkookresowym horyzoncie czasowym - do 2004 roku, głównym kierunkiem inwestowania w województwie śląskim jawi gospodarka wodno-ściekowa i ochrona powietrza, w dalszej kolejności gospodarka odpadami.
Zapotrzebowanie na nakłady związane z realizacją inwestycji oszacowane w oparciu o wymienione poprzednio elementy wynoszą ogółem 10 440 mln zł.
Analiza zasadności realizacji zadań w okresie przedakcesyjnym (z uwzględnieniem dyrektyw Unii Europejskiej w odniesieniu do poszczególnych dziedzin inwestowania) wraz z oceną realnych możliwości ich wykonania (uwzględniając stopień przygotowania inwestycji i zdolność zapewnienia środków finansowych na ich realizację) wykazała, iż na wykonanie zadań inwestycyjnych objętych programem konieczne jest przeznaczenie do 2004 roku minimum ok. 6 241,5 mln zł.
Zestawienie szacunkowych kwot stanowiących zapotrzebowanie na nakłady inwestycyjne (w cenach IV kwartału 2000 roku) w poszczególnych dziedzinach oraz z uwzględnieniem realnych możliwości realizacyjnych przedstawiono poniżej:

Oprócz nakładów niezbędnych na realizację inwestycji, wdrażanie programu wymaga zaangażowania środków na realizację niezbędnych opracowań i programów (w tym wynikających z ustawy Prawo ochrony środowiska), prowadzenia monitoringu środowiska, wdrażania systemu informacji o środowisku, itp.
Środki niezbędne na ten cel (w okresie 2001 - 2004) wyszacowano na ok. 100 mln zł.
Szacunkowe koszty realizacji Programu w latach 2001 - 2004 przedstawiono w tabeli 8.1., natomiast wykaz ważniejszych przedsięwzięć ochrony środowiska, których realizacja powinna nastąpić w latach 2001 - 2004 przedstawiono w załączniku 1 i załączniku 2.
Załącznik 1 ujmuje wykaz przedsięwzięć realizowanych przez gminy, bowiem to one będą ponosiły główny ciężar dostosowania do wymogów Unii Europejskiej.
Załącznik 2 ujmuje wykaz przedsięwzięć planowanych do realizacji przez zakłady przemysłowe. W ramach prac nad "Programem .." zwrócono się do wszystkich zakładów z listy krajowej i wojewódzkiej z prośbą o wypełnienie stosownej ankiety, która ujmowała planowane przedsięwzięcia ochrony środowiska w latach 2001 - 2004. Dodatkowym źródłem były informacje statystyczne oraz dane uzyskane z publikowanych informacji WFOŚiGW w Katowicach.

Tabela 8.1. Szacunkowe koszty (w tys. zł) działań związanych z wdrażaniem Programu ochrony środowiska woj. śląskiego w latach 2001 - 2004

Uwaga: W kalkulacji nie wzięto pod uwagę kosztów budowy obwodnic, modernizacji i budowy nowych odcinków dróg.

8.4. Struktura finansowania

Wdrażanie niniejszego Programu będzie możliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. Podstawowymi źródłami finansowania działań proekologicznych są: fundusze ekologiczne (obecnie 4. stopniowy system), fundacje i programy pomocowe, własne środki inwestorów, budżety gmin i budżet centralny.
Specyfiką systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, że większą część wydatków ponoszą przedsiębiorstwa, fundusze ekologiczne i samorządy terytorialne, natomiast udział środków budżetu jest mała.

W poprzednich latach przeciętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) powinna polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze względu na ogólną poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenie wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych.
Inwestycje przewidywane do realizacji w przemyśle będą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe w skali województwa.
Jak wspomniano wcześniej, istotny ciężar finansowania inwestycji w infrastrukturze pozostanie na barkach gmin, często poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących (np. EBOiR). Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość świadczonych usług.

W oparciu o analizę źródeł finansowania działań w zakresie ochrony środowiska w ostatnich latach w Polsce i województwie śląskim oraz prognoz co do perspektywicznych źródeł, przewiduje się, że struktura finansowania wdrażania Programu w najbliższych czterech latach będzie następująca:

Tabela 8.2. Struktura finansowania wdrażania Programu w latach 2001 - 2004