"Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Śląskim na lata 2004-2013 "

3. Cel strategiczny: Rozwój produktu markowego - turystyka na terenach wiejskich

Podstawą wyróżnienia obszarów wiejskich są zarówno specyficzne cechy osiedleńcze, jak i charakterystyczna struktura użytkowania ziemi, z wyraźną przewagą użytkowania rolniczego i leśnego. Gminy wiejskie jako regiony turystyczne województwa śląskiego oferują swój produkt turystyczny, a więc są podmiotami podaży rynku turystycznego.

Na obszarze województwa śląskiego znajduje się ponad 350 gospodarstw agroturystycznych. Współcześnie wieś ma nie tylko dostarczać produktów rolnych, ale także rozwijać i tworzyć nowe miejsca pracy także w sferze pozarolniczej. Tworzenie miejsc pracy jest szansą dla tych, którzy nie są w stanie utrzymać rodziny z samej produkcji rolnej lub nie chcą być rolnikami, ale swoją przyszłość wiążą jednak z życiem na wsi. Głównym czynnikiem gospodarki agroturystycznej jest zatem poszukiwanie przez producentów rolnych dodatkowych źródeł dochodu. Natomiast czynnikiem zewnętrznym sprzyjającym rozwojowi turystyki na obszarach wiejskich jest rozwój alternatywnych form turystyki, którymi zainteresowani są turyści, często goście z zagranicy.

3.1. Cel: Rozwój agroturystyki

Produkt agroturystyczny na obszarach wiejskich tworzą: dobra materialne, wszelkie usługi, osoby, czynności, miejsca, organizacje, pomysły oraz idee związane z gospodarstwem rolnym. Produkt agroturystyczny stanowi zatem kombinację usług miejsca i usług turystycznych w ramach danego gospodarstwa rolnego, leśnego. Ten rodzaj turystyki związany jest z pobytem w gospodarstwie rolnym i dotyczy różnych form spędzania czasu wolnego oraz uprawianych aktywności turystycznych i rekreacyjnych, których dobór i kompozycja uzależniona będzie od obszaru, na jakim zlokalizowana jest działalność agroturystyczna. Najczęściej są to: krajoznawstwo, turystyka rowerowa (górska, nizinna), turystyka piesza, wioślarstwo, żeglarstwo, hippika, łowiectwo, wędkarstwo itp. Podstawowymi kryteriami wyodrębnienia regionów agroturystycznych są walory przyrodnicze, klimatyczne, krajobrazowe, zagospodarowanie turystyczno-rekreacyjne, atrakcje historyczno-kulturowe, folklor oraz uprawiane formy aktywności turystycznych i rekreacyjnych, a także możliwości ich rozwijania.
Aktywizacja gmin wiejskich województwa śląskiego jest szansą zapobiegania wzrostowi bezrobocia poprzez tworzenie nowych miejsc pracy.

Obszary występowania i predestynowane:
Na obszarze województwa śląskiego jest wiele gmin posiadających atrakcje przyrodnicze.
W gminach tych funkcjonują zarówno nowoczesne, jak i tradycyjne gospodarstwa rolnicze. Zarówno jedne, jak i drugie mogą rozwijać dodatkowe usługi w formie agroturystyki. Do obszarów predestynowanych do rozwoju agroturystyki zaliczyć można wszystkie obszary wiejskie województwa, w szczególności:

  • Obszar Beskidu Śląskiego, Żywieckiego i Małego - powiat bielski - Buczkowice, Jaworze, Kozy, Porąbka, Wilkowice, powiat cieszyński - Brenna, Goleszów, Istebna, powiat żywiecki wszystkie gminy wiejskie.
  • Obszar Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej - powiat częstochowski - Janów, Lelów, Mstów, Olsztyn, Przyrów, powiat myszkowski - wszystkie gminy wiejskie, powiat zawierciański - wszystkie gminy wiejskie.
  • Obszar Lasów Lublinieckich i terenów przyległych - powiat częstochowski - Dąbrowa Zielona, Kamienica Polska, Kłomnice, Konopiska, Kruszyna, Mykanów, Poczesna, Rędziny, Starcza, powiat gliwicki -Rudziniec, Wielowieś, powiat kłobucki - wszystkie gminy wiejskie, powiat lubliniecki -wszystkie gminy wiejskie, powiat tarnogórski - wszystkie gminy wiejskie.
  • Obszar Ziemi Rybnickiej - powiat gliwicki - Pilchowice, powiat raciborski - wszystkie gminy wiejskie, powiat rybnicki - wszystkie gminy wiejskie, powiat wodzisławski - wszystkie gminy wiejskie.
  • Obszar Lasów Pszczyńskich - powiat bielski - Bestwina, Jasienica, powiat cieszyński -Chybie, Dębowiec, Hażlach, powiat gliwicki - Gierałtowice, powiat mikołowski - wszystkie gminy wiejskie, powiat pszczyński - wszystkie gminy wiejskie, powiat bieruńsko-lędziński - wszystkie gminy wiejskie.
  • Obszar - powiat będziński - Bobrowniki, Mierzęcice, Psary.

Ponadto zgodnie z tendencjami światowymi do obszarów, na których może rozwijać się także agroturystyka zaliczyć można obszary, które nie są zaliczane do wiejskich np.: Szczyrk, Wisła, Pszczyna oraz inne.

Segmentacja rynku
Typ turystyki
Rodzaj aktywności
Rodzaj turysty
Motywacje
Czas pobytu
Agroturystyka
  • Wypoczynek - uczestnictwo w życiu gospodarzy.
  • Aktywność fizyczna: wycieczki piesze, rowerowe, konne itp.
  • Krajoznawstwo: wycieczki przyrodnicze (zwiedzanie obszarów prawnie chronionych), wycieczki kulturowe (poznanie kultury materialnej i niematerialnej)
  • Łowiectwo,
  • Wędkarstwo.
  • Mieszkańcy z dużych aglomeracji.
  • Rodziny z dziećmi.
  • Renciści i emeryci.
  • Turyści w różnym wieku.
  • Turyści zagraniczni głównie pochodzenia niemieckiego.
  • Myśliwi.
  • Wędkarze.
  • Regeneracja psychofizyczna.
  • Cisza, spokój, relaks.
  • Kontakt z naturą. ˇ Poznanie kultury materialnej i niematerialnej odwiedzanego rejonu.
  • Miesiące wakacyjne lipiec, sierpień, poszerzone o maj, czerwiec, wrzesień.
  • Przeciętny pobyt około 1 tygodnia do 3 tygodni.
  • Wyjazdy weekendowe w lecie i zimie.
  • W okresie zimy pobyty świąteczne
  • Okresy polowań na wybrane gatunki zwierząt .

    • Prognozy i trendy w turystyce:

    • Wzrost liczby mieszkańców województwa śląskiego zainteresowanych agroturystyką.
    • Wzrost liczby turystów spoza granic województwa spędzających wakacje w śląskich gospodarstwach agroturystycznych (gównie turyści z Warszawy, Trójmiasta, Krakowa, Łodzi); dotyczy to zazwyczaj dwóch typowych sezonów: letniego i zimowego, których rozpiętość wyznaczają wakacje letnie i zimowe ferie szkolne.
    • Wzrost zainteresowania agroturystyką rodzin z małymi dziećmi, dla których zasadniczym motywem przyjazdu do gospodarstwa jest chęć obcowania ze zwierzętami, uczestnictwo w pracach gospodarskich oraz korzystanie z wiejskiej kuchni oferującej produkty pochodzące z tegoż gospodarstwa i wytworzone metodami przyjaznymi środowisku.

    Dla osiągnięcia zamierzonego celu niezbędne jest podjęcie następujących działań:

    • Podjęcie przez gminy wiejskie, w ramach działań promocyjnych, wspólnych przedsięwzięć.
    • Wdrożenie lokalnych systemów informacji agroturystycznej, które mogłyby służyć zainteresowanym indywidualnym i zbiorowym konsumentom oraz przekazywać dane o gminach i gospodarstwach agroturystycznych do środków masowego przekazu, do krajowego czy nawet zagranicznego systemu informacji turystycznej, w tym stworzenie zintegrowanej bazy on-line, bazy noclegowej o charakterze agroturystycznym wraz z informatorem o atrakcjach na terenach wiejskich (atrakcje kulturowe, przyrodnicze, szlaki turystyki aktywnej itp.).
    • Współpraca gospodarstw agroturystycznych polegająca na uczestnictwie w stowarzyszeniach agroturystycznych - sprawujących kontrolę nad funkcjonowaniem zrzeszonych gospodarstw oraz udzielających pomocy w postaci "kontraktowania" usług agroturystycznych, co wpływałoby korzystnie na poczucie bezpieczeństwa w prowadzeniu działalności agroturystycznej i gwarantowałoby pełne obłożenie w trakcie sezonów.
    • Przeprowadzenie pełnej oceny i standaryzacji gospodarstw agroturystycznych
    • Modernizacja bazy noclegowej i poprawa standardu i jakości usług świadczonych w gospodarstwach agroturystycznych.
    • Utrzymanie istniejących leśnych urządzeń turystycznych typu parkingi leśne, miejsca postoju pojazdów, miejsca odpoczynku oraz podnoszenie ich standardu.
    • Rozwój i modernizacja wiejskiej infrastruktury gastronomicznej, m.in. w obiektach podkreślających specyfikę regionu (młyny, kuźnie, obiekty podworskie i inne).
    • Wspieranie inicjatyw lokalnych w zakresie pielęgnowania dziedzictwa kulturowego (np. skanseny, obiekty przemysłowe, założenia rezydencjonalne i inne), tworzących czynnik podnoszący atrakcyjność turystyczną obszarów wiejskich.
    • Wspieranie procesów zagospodarowania atrakcji turystycznych na terenach wiejskich.
    • Poprawa jakości infrastruktury technicznej obszarów wiejskich oraz inwestycje w infrastrukturę dodatkową pod kątem specjalizacji gospodarstw.

    3.2. Cel: Utworzenie warunków do pełniejszego rozwoju ekoturystyki

    Prawidłowy rozwój ekoturystyki na obszarach chronionych powinien spełniać trzy grupy celów: ekologiczne, społeczne i ekonomiczne. Do priorytetów ekologicznych należy zaliczyć zapewnienie ochrony przyrody i krajobrazu w długiej perspektywie oraz budowanie klimatu poparcia dla terenów chronionych wśród społeczności lokalnych oraz turystów.

    "Zielona turystyka" może spełniać cele społeczne przez zapewnienie turystom ciekawego i wartościowego pobytu na łonie natury, poprawę jakości życia ludności miejscowej, szerzenie zasad i potrzeby rozwijania zrównoważonej turystyki oraz zagwarantowanie, że różne grupy społeczne będą korzystać i czerpać przyjemność z istnienia terenów chronionych.

    Cele ekonomiczne wiążą się ze wspieraniem zrównoważonego rozwoju gospodarczego w najbardziej wrażliwych i cennych regionach świata, a tym samym przyczyniają się do rozwoju gospodarki narodowej danego kraju, likwidowania bezrobocia i dostarczania środków finansowych na cele ochrony przyrody i krajobrazu. Władze gmin i miejscowości położonych w granicach lub otulinach obszarów chronionych coraz częściej dostrzegają korzyści płynące z nietypowej lokalizacji dla zrównoważonego rozwoju społeczno-ekonomicznego regionu.

    Na terenie województwa utworzono dotychczas 61 rezerwatów. Najwięcej, bo 42, to rezerwaty leśne, które chronią różnorakie typy lasów: łęgowe, bukowe, grądowe oraz bory sosnowe i świerkowe. Rezerwaty "Cisy koło Sierakowa", "Cisy nad Liswartą", "Cisy w Hucie Starej" i "Cisy w Łebkach" chronią naturalne stanowiska rzadkiego już w lasach cisa pospolitego. Dwa rezerwaty chronią torfowiska ("Rotuz" i "Dolina Żabnika"), pięć - wybrane gatunki roślin: "Góra Tuk" (storczyki), "Lasek Miejski nad Olzą" oraz "Lasek Miejski nad Puńcówką" (cieszyniankę), "Muńcoł" (śnieżyczkę przebiśnieg) oraz "Ochojec" (liczydło górskie). Trzy rezerwaty chronią faunę: "Jeleniak-Mikuliny" (żurawia), "Wisła" (pstrąga potokowego), "Żubrowisko" (żubra).

    W granicach województwa śląskiego działa Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego z siedzibą w Będzinie, w skład którego wchodzi osiem parków krajobrazowych:

    • Żywiecki Park Krajobrazowy - (pow. 35 870 ha i strefa ochronna 21 790 ha) rozciągający się od Zwardonia do Korbielowa i obejmujący najpiękniejsze partie Beskidu Żywieckiego.
    • Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego - (pow. 38 620 ha i otulina 22 285 ha) obejmujący dwa główne pasma Beskidu Śląskiego: Stożka i Czantorii oraz Baraniej Góry.
    • Park Krajobrazowy Beskidu Małego - (pow. 25 770 ha i otulina 22 253 ha, z czego w województwie śląskim 16 540 ha powierzchni i 10 243 ha otuliny).
    • Park Krajobrazowy Orlich Gniazd - (pow. 49 432 ha i otulina 59 383 ha) chroni charakterystyczne krajobrazy jurajskie o dużej różnorodności szaty roślinnej i świata zwierzęcego oraz bogactwie form krasowych: ostańców skalnych, głębokich dolin i jaskiń.
    • Park Krajobrazowy "Stawki" - (pow. 1745 ha, otulina wspólna z Parkiem Krajobrazowym "Orlich Gniazd") stanowi obszar przejściowy pomiędzy Wyżyną Częstochowską i Niecką Włoszczowską.
    • Park Krajobrazowy "Lasy Nad Górną Liswartą" - (pow. 38 701 ha i otulina 12 045 ha) położony na terenie powiatów kłobuckiego i lublinieckiego.
    • Załęczański Park Krajobrazowy - prawie w całości leży na terenie woj. łódzkiego; z ogólnej powierzchni 17 527 ha parku, w województwie śląskim znajduje się zaledwie 816 ha, w gminie Lipie.
    • Park Krajobrazowy "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich" - (pow. 49 387 ha i otulina 14 010 ha) utworzony dla ochrony wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych ziemi raciborskiej i rybnickiej.

    Źródło: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego
    Rysunek 21. Obszary ochrony przyrody.

    Obszary występowania i predestynowane:
    Obszary rezerwatów i parków krajobrazowych na teranie całego województwa w szczególności powiaty: kłobucki, częstochowski, lubliniecki, myszkowski, gliwicki, zawierciański, raciborski, rybnicki, pszczyński, cieszyński, bielski, żywiecki.

    Segmentacja rynku
    Typ turystyki
    Rodzaj aktywności
    Rodzaj turysty
    Motywacje
    Czas pobytu
    Ekoturystyka
  • Turystyka krajoznawcza (wy-cieczki piesze, konne, rowerowe i inne).
  • Edukacja ekologiczna (w ośrodkach ekologicznych).
  • Młodzież szkół podstawowych i średnich.
  • Turyści wypoczywający w gospodarstwach agroturystycznych.
  • Turyści przebywający w ośrodkach wczasowych zlokalizowanych w sąsiedztwie lub na obszarach prawnie chronionych.
  • Uczestnicy warsztatów ekologicznych (osoby w różnym wieku).
  • Turysta aktywny w różnym wieku.
  • Poznanie przyrody i mechanizmów oddziaływania człowieka na środowisko.
  • Zainteresowania własne.
  • Wyjazdy tematyczne np. botanika, zoologia.
  • Całorocznie, głównie w miesiącach wakacyjnych.
  • Pobyty jednodniowe bez noclegu.
  • Wypoczynek weekendowy.


    • Prognozy i trendy w turystyce:

    • Ekoturystyka jest najszybciej rozwijającą się, w skali światowej, formą turystyki.
    • Ekoturystyka to forma turystyki respektująca zasady zrównoważonego rozwoju.
    • Wzrost zainteresowania tą formą turystyki, szczególnie wśród młodzieży.
    • Ekoturystyka to również forma poszukiwana przez rodziny, jako sposób spędzania urlopów dorocznych.

    Dla osiągnięcia zamierzonego celu niezbędne jest podjęcie następujących działań:

    • Tworzenie produktów turystycznych z uwzględnieniem chłonności turystycznej, które mogą być oferowane na terenie chronionym i w jego otulinie.
    • Przygotowanie i prowadzenie kampanii promowania wizerunku obszaru chronionego, produktów turystycznych i technik zarządzania.
    • Sprecyzowanie celów ochrony przyrody na terenie gmin realizujących programy związane z ekoturystyką.
    • Podjęcie działań na rzecz ochrony i zabezpieczenia obiektów przyrody nieożywionej (m.in. odsłonięć geologicznych, głazów narzutowych, skał, jaskiń, wywierzysk i wyrobisk) stanowiących bazę rozwoju geoturystyki w regionie.
    • Zmierzenie chłonności turystycznej różnych części i stref posiadanych obszarów chronionych oraz pojemności turystycznej szlaków i innych elementów infrastruktury, w celu zachowania w nienaruszonym stanie środowiska przyrodniczego, będącego przedmiotem penetracji ekoturystycznej.
    • Tworzenie nowych ścieżek dydaktyczno-rekreacyjnych.
    • Organizacja miejsc postoju dla osób korzystających ze ścieżek dydaktycznych na obszarach chronionych.

    3.3. Cel: Zachowanie i udostępnianie turystom zabytkowej architektury drewnianej

    Zabytkowa architektura drewniana przedstawia dużą wartość dla regionu i równocześnie stanowi istotny element produktu turystyki wiejskiej oraz turystyki kulturowej, krajoznawczej.

    Mimo różnych, czasem burzliwych dziejów, niektóre obiekty zabytkowej architektury drewnianej zachowały się w regionie. Procesy związane z rozwojem przemysłu oraz unowocześnieniem gospodarki rolnej spowodowały, iż pozostało na obszarze województwa śląskiego niewiele zabytków świeckich. Większość stanowią obiekty sakralne, co wyraża się m.in. dużą liczbą kapliczek przydrożnych i figur świętych. Wiele obiektów wymaga rewitalizacji. Z uwagi na tradycje zabytki architektury drewnianej najczęściej występują na obszarach wiejskich, stanowią zatem ważny walor dla turystyki wiejskiej. Z tego tez względu warto je polecać do zwiedzania turystom spędzającym urlopy w kwaterach agroturystycznych.
    Charakterystyczną i bardzo liczną grupą obiektów zabytkowych o dużych walorach kulturowych są obiekty architektury drewnianej, w tym przede wszystkim drewniane kościoły, których zachowało się przeszło 70, głównie o konstrukcji zrębowej. Obiekty rozlokowane są na terenie całego województwa, jednak największa ich liczba i koncentracja występuje w powiatach: gliwickim, lublinieckim, pszczyńskim, rybnickim oraz w rejonie Bielska-Białej, Cieszyna i Żywca. Obiekty te powstawały na przestrzeni wielu wieków - od XV aż po XX wiek.

    Skupiska świeckiego budownictwa drewnianego występują na terenach górskich oraz w północnej i wschodniej części województwa. Budownictwo sakralne w południowej części województwa, wraz ze skupiskami lokalnego świeckiego budownictwa drewnianego rozlokowanego pośród kompleksów leśnych, tworzy specyficzny krajobraz kulturowy Beskidów.

    Obszary występowania i predestynowane:
    Zabytkowa architektura drewniana stanowi ważny walor turystyki krajoznawczej. Zabytki tego typu najczęściej występują na obszarach gmin wiejskich, ale również w dużych miastach. Do miejsc występowania obiektów architektury drewnianej zaliczyć należy m.in:
    Olsztyn, Zrębice, Janów, Żarki, Koziegłowy, Cynków, Woźniki, Sośnica, Koszęcin, Cieszowa, Brusiek, Boronów, Bór Zapilski, Truskolasy, Kłobuck, Mokra, Miedźno, Gliwice-Ostropa, Smolnica, Sośnicowice, Sierakowice, Rudziniec, Poniszowice, Paczyna, Zacharzowice, Sieroty, Łubie, Księży Las, Szałsza, Zabrze, Ruda Śląska - Halemba, Paniowy, Borowa Wieś, Bojków, Żernica, Rybnik, Wielopole, Ochojec, Wilcza, Czerwionka-Leszczyny, Bełk, Palowice, Żory, Szeroka, Jastrzębie-Zdrój, Gołkowice, Łaziska, Gorzyce, Wodzisław Śląski, Radlin, Jankowice Rybnickie, Chwałowice, Ligocka Kuźnia, Pszczyna, Ćwiklice, Grzawa, Miedźna Góra, Jawiszowice, Wilamowice, Stara Wieś, Bestwina, Bielsko-Biała, Komorowice, Jasienica, Bielowicko, Skoczów, Ogrodzona, Zamarski, Kończyce Wielkie, Kaczyce, Zebrzydowice, Pielgrzymowice, Strumień, Wisła Mała, Łąka, Ustroń-Nierodzin, Wisła, Istebna, Koniaków, Laliki-Pochodzita, Milówka, Cięcina, Żywiec, Łodygowice, Gwoździany, Lubliniec, Twaróg, Wielowieś, Chorzów, Katowice, Bieruń Stary, Bojszowy, Lachowice, Pewel Wielka, Jeleśnia, Bobrowniki, Bytom - Bobrek, Pietrowice Wielkie, Pawełki, Podlesie, Popów, Przyszowice, Sławków.

    Rysunek 22. Szlaki turystyczne architektury drewnianej - trasa główna.

    Rysunek 23. Szlaki turystyczne architektury drewnianej - trasy lokalne.

    Segmentacja rynku
    Typ turystyki
    Rodzaj aktywności
    Rodzaj turysty
    Motywacje
    Czas pobytu
    Turystyka krajoznawczo - kulturowa
  • Odwiedzanie obszarów wiejskich, na których znajdują się zabytki architektury drewnianej (kościoły, kapliczki przydrożne i figury świętych; świeckie budownictwo, skanseny).
  • Zorganizowane wycieczki szkolne.
  • Naukowcy.
  • Turyści rejestrujący zabytki fotograficznie, filmujący, szkicujący, malujący itd.
  • Studenci różnych uczelni.
  • Osoby starsze, emeryci i renciści.
  • Turyści indywidualni i zorganizowani.
  • Poznanie kultury.
  • Poznanie historii obiektów.
  • Poznanie układu architektonicznego (projektu) danego obiektu.
  • Poznanie wykorzystanych środków, metod i technik do powstania obiektów drewnianych.
  • Zapoznanie się ze sztuką ludową i placówkami muzealnymi zajmującymi się drewnianą architekturą.
  • Względy religijne
  • Turystyka wycieczkowa w ciągu całego roku.

    • Prognozy i trendy w turystyce:

    • Zabytkowa architektura drewniana zarówno sakralna, jak i świecka jest i pozostanie celem turystów zainteresowanych poznawaniem regionu.
    • Nowe segmenty rynków zagranicznych również będą zainteresowane poznaniem zabytków architektury drewnianej.
    • Drewniane obiekty zabytkowe będą także celem podróży wyspecjalizowanych turystów (historyków sztuki, architektów itd.).

    Dla osiągnięcia zamierzonego celu niezbędne jest podjęcie następujących działań:

    • Dokonanie pełnej inwentaryzacji i waloryzacji obiektów architektury drewnianej.
    • Adaptacja zabytkowej architektury drewnianej na cele turystyczne dla zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu.
    • Tworzenie nowych szlaków turystycznych w celu udostępnienia zabytkowej architektury drewnianej.
    • Popularyzacja istniejących szlaków architektury drewnianej.
    • Lepsze oznakowanie poszczególnych obiektów.
    • Umożliwienie zwiedzania drewnianych kościołów w różnych porach dnia.
    • Podjęcie starań o wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO śląskiego drewnianego budownictwa sakralnego.
    Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego
    ul. Ligonia 46, 40-037 Katowice